Dotacje Unii Europejskiej - podstawowe informacje

Dotacja to nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo podmiotom na realizację ich zadań. Dotacja ma charakter uznaniowy. Jednostka ubiegająca się o nią musi najczęściej spełnić warunki formalne i merytoryczne zwane kryteriami, określone przez podmiot dysponujący środkami finansowymi. Stosowanie dotacji jest sprzeczne z zasadą konkurencji (uprzywilejowaną pozycję uzyskuje przedsiębiorstwo dotowane przez państwo), może również nadmiernie obciążać budżet (dotacje są przyznawane kosztem innych wydatków budżetowych).

Dotacja najczęściej wypłacana jest w formie refundacji poniesionych wydatków, dlatego też przy realizacji projektu należy pamiętać, że na początek powinniśmy zapewnić finansowanie całej inwestycji, a następnie po jej realizacji wystąpić o refundację poniesionych wydatków. Oczywiście istnieje możliwość zaliczkowania, jednakże najczęściej kwota otrzymanej zaliczki nie przekracza 30% wartości przyznanej na podstawie umowy o dofinansowanie dotacji.

Rozwiązywanie wspólnych problemów

Unia Europejska, jako organizacja międzynarodowa, dysponuje własnym budżetem, z którego finansowane są działania mające na celu rozwiązywanie wspólnych problemów. Dzięki jednemu budżetowi sprostanie wyzwaniom jest tańsze i skuteczniejsze niż gdyby każde państwo członkowskie miało stawiać im czoła samemu. W ten sposób od ponad 40 lat Unia realizuje aktywną politykę rozwoju regionalnego, zwaną też polityką spójności lub polityką strukturalną. Jej głównym celem jest zmniejszenie różnic w rozwoju krajów i regionów, co zwiększa konkurencyjność krajów członkowskich i samej Unii na globalnym rynku.

To, na co Unia Europejska przeznacza fundusze, jest ściśle powiązane ze strategią jej rozwoju. Obecnie jest ona określona w dokumencie Europa 2020. Szczegółowy plan wydawania unijnych funduszy, zwany Wieloletnimi Ramami Finansowymi, określany jest nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w praktyce co 7 lat.

Budżet Unii Europejskiej tworzą głównie dochody pochodzące z państw członkowskich. Obecnie budżet Unii osiąga poziom ok. 1% dochodu narodowego brutto Unii. Budżety roczne są ustalane w granicach wyznaczonych przez długoterminowy plan finansowy, zwany także perspektywą finansową Unii Europejskiej. Dzięki temu wydatki są ponoszone w sposób przewidywalny. Obecny plan finansowy obowiązuje do 2020 r. Unia Europejska wydaje pieniądze za pośrednictwem różnych funduszy, programów i instrumentów finansowych.

Pięć głównych funduszy wspiera rozwój gospodarczy wszystkich krajów Unii zgodnie z celami strategii Europa 2020.

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego  - jego celem jest zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju regionów w Unii i wzmacnianie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE jako całości. Z funduszu pochodzi m.in. wsparcie inwestycji produkcyjnych i infrastrukturalnych oraz wsparcie udzielane małym i średnim przedsiębiorcom. 
• Europejski Fundusz Społeczny - głównym celem funduszu jest walka z bezrobociem w krajach członkowskich. Pieniądze z Europejskiego Funduszu Społecznego zwiększają możliwość zatrudnienia i kształcenia. Z jego środków współfinansowana jest pomoc dla różnych regionów i grup społecznych, w szczególności dla osób zagrożonych ubóstwem oraz dla ludzi młodych wchodzących na rynek pracy.
• Fundusz Spójności  - jest to fundusz przeznaczony dla państw członkowskich, których dochód narodowy brutto (DNB) na mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej w UE. Jego celem jest zredukowanie różnic gospodarczych i społecznych oraz promowanie zrównoważonego rozwoju głównie poprzez duże inwestycje w zakresie infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.
• Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich  - fundusz ten zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich.
• Europejski Fundusz Morski i Rybacki - fundusz wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw członkowskich.

Pozostała część wydatków Unii kierowana jest do realizacji celów specjalnych przez dodatkowe fundusze inwestycyjne, w tym:

• Fundusz Solidarności Unii Europejskiej  - zapewnia wsparcie w przypadku poważnych klęsk żywiołowych,
• Instrument Pomocy Przedakcesyjnej - stanowi wsparcie dla krajów kandydujących i dla potencjalnych kandydatów do UE.

Poza tym Unia wprowadziła cztery instrumenty finansowe:

• JASPERS i JASMINE - finansują wsparcie techniczne przy przygotowaniu dużych projektów infrastrukturalnych,
• JEREMIE - ułatwia małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) dostęp do mikrofinansowania,
• JESSICA - wspomaga rozwój obszarów miejskich.

W okresie finansowania 2014-2020 Unia Europejska planuje zainwestować prawie 960 mld euro. W obecnym budżecie priorytetowo został potraktowany wzrost gospodarczy, zatrudnienie i konkurencyjność. Dlatego też na ten cel przyznane zostały znacznie większe środki (udział w ogólnych nakładach UE zwiększył się z 9% do 13% w latach 2007-2013). Nieco mniej środków przewidziano obecnie na: spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną (34% wobec 36%) oraz na zrównoważony wzrost i zasoby naturalne (39% wobec 42%). Na pozostałe wydatki przewidziano wyższe kwoty. Ogółem przewidziane środki na lata 2014-2020 są nieznacznie mniejsze od okresu 2007-2013 (960 mld euro wobec 994 mld euro).

Stosunkowo duża część funduszy Wspólnoty przekazywana jest na Wspólną Politykę Rolną. Wynika to z tego, że jest to jedyna polityka finansowana prawie w całości ze środków UE. Państwa członkowskie zdecydowały, że polityka rolna powinna być prowadzona na szczeblu europejskim bardziej niż na krajowym.

Wydatki na wspólną politykę rolną wyniosą w latach 2014-2020 ponad 373 mld euro (39% ogółu wydatków Unii Europejskiej), z czego ponad 277 mld euro przeznaczone zostanie na wydatki związane z rynkiem i pomocą bezpośrednią, a 96 mld euro - na rozwój obszarów wiejskich.

Zreformowana wspólna polityka rolna stymuluje produkcję bezpiecznej żywności o wysokiej jakości oraz wspiera produkty rolnictwa europejskiego, a także innowacje w zakresie uprawy i przetwórstwa żywności. Uwzględnia zmiany klimatu i tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich. Wspiera rolnictwo zorientowane rynkowo. W 2011 r. produkty rolne stanowiły aż 7% w eksporcie UE, co odpowiada kwocie przekraczającej 100 mld euro - więcej niż samochody lub produkty farmaceutyczne.

Poza istniejącymi funduszami Unia przeznacza w latach 2014–2020 specjalne środki na nowe programy dające dodatkowe wsparcie w różnych obszarach:

• Program Horyzont 2020 ma stymulować prowadzenie prac badawczych na najwyższym poziomie, wspierać współpracę międzynarodową, innowacyjne przedsiębiorstwa itp. (80 mld euro),
• Program COSME ma ułatwić małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do rynków na terenie Wspólnoty i poza nią, a także ma zapewnić łatwiejszy dostęp do finansowania poprzez gwarancje kredytowe i kapitał (2,3 mld euro),
• Program „Łącząc Europę” będzie najważniejszym instrumentem finansującym strategiczne inwestycje w infrastrukturę w zakresie budowy dróg, linii kolejowych, sieci energetycznych, a także rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (33 mld euro),
• Program Erasmus+ ma ułatwić pobyt młodych ludzi na stażach za granicą, co w rezultacie przyniesie poprawę ich umiejętności i zwiększy szansę na zatrudnienie (15 mld euro),
• Program Kreatywna Europa więcej środków otrzyma europejska kultura, kino, telewizja, muzyka, literatura, teatr, dziedzictwo kulturowe i inne powiązane dziedziny (1,5 mld euro).

PKB, a dofinansowanie

Głównym kryterium podziału środków finansowych Unii Europejskiej na poszczególne państwa członkowskie jest poziom produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca. Regiony o poziomie PKB na mieszkańca w granicach 75% - 90% średniego poziomu unijnego zaliczane są do regionów w okresie przejściowym. Natomiast za bardziej rozwinięte uznaje się te regiony, których PKB na mieszkańca osiąga 90% lub więcej średniej unijnej.

Za wdrażanie Funduszy Europejskich w Polsce odpowiada Minister Rozwoju. Odpowiedzialność w zakresie rozdzielania i kontrolowania funduszy jest podzielona pomiędzy wiele instytucji. Instytucje zarządzające wyznaczono dla każdego z programów. Odpowiadają one za przygotowanie programów oraz zarządzanie nimi. Instytucją zarządzającą dla programów krajowych i programów współpracy terytorialnej jest Minister Rozwoju. Natomiast dla każdego z programów regionalnych – zarząd województwa.

Instytucje zarządzające ustalają szczegółowe zasady działania programu, a w szczególności:

• dbają o to, by projekty były właściwie realizowane z odpowiedniego funduszu,
• przygotowują procedury i kryteria wyboru projektów, a także sprawdzają czy dofinansowane projekty spełniają postawione przed nimi wymagania, a deklarowane przez beneficjentów wydatki zostały właściwie zrealizowane i zapłacone,
• oceniają i monitorują postępy w realizacji programu,
• certyfikują poniesione przez beneficjentów wydatki tzn. potwierdzają przed Komisją Europejską ich prawidłowość i zgodność z prawem krajowym i unijnym,
• wspierają i organizują prace komitetu monitorującego program.

Instytucje zarządzające odpowiadają za realizację całego programu, w tym sprawdzenie wszystkich projektów z niego realizowanych. Jednak swoje zadania często przekazują innymi instytucjom tzw. instytucjom pośredniczącym.

Instytucja zarządzająca programem może przekazać część swoich kompetencji innej instytucji tzw. instytucji pośredniczącej. Zazwyczaj są to podmioty specjalizujące się w dziedzinach finansowanych ze środków tego programu. I tak np. dla Programu Infrastruktura i Środowisko w zakresie funduszy przeznaczonych na ochronę środowiska instytucją pośredniczącą jest Ministerstwo Środowiska.

Tak, jak instytucja zarządzająca może przekazać część uprawnień instytucji pośredniczącej, tak instytucja pośrednicząca może przekazać uprawnienia innej instytucji. Nazywa się ją instytucją wdrażającą. Instytucje wdrażające to instytucje często najbliżej współpracujące z beneficjentami, przyjmujące wnioski o dofinansowanie i podpisujące umowy na realizację projektów.

Instytucja audytowa

Aby zapewnić, że wszystkie czynności, związane z dzieleniem Funduszy Europejskich, prowadzone są w Polsce zgodnie z prawem i procedurami powołana została instytucja audytowa. Odpowiada ona za prowadzenie audytów funkcjonowania całego systemu zarządzania i kontroli realizacji środków unijnych. Instytucją audytową jest Generalny Inspektorat Kontroli Skarbowej, który wykonuje swoje zadania przy udziale Ministerstwa Finansów oraz urzędów kontroli skarbowych w 16 województwach.

Dla każdego programu powoływany jest komitet monitorujący. Zadaniem takiego komitetu jest przede wszystkim:

• systematyczne sprawdzanie postępu w realizacji programu,
• analizowanie spraw, które mogą mieć wpływ na wykonanie celów wyznaczonych w programie,
• konsultowanie i akceptowanie zmian w programie,
• przyjmowanie kryteriów oceny projektów.

W skład komitetu monitorującego powoływanego dla każdego programu wchodzą przedstawiciele rządu, samorządów oraz partnerów społecznych i gospodarczych.

Oceń artykuł:

Dodałeś ocenę, dziękujemy.